Według statystyk podawanych przez KNF, w Polsce na Forex traci pieniądze ponad 80% inwestorów. To pokazuje jak trudny jest ten rynek i zapala lampkę w głowie każdego tradera, że trzeba być naprawdę dobrze przygotowanym i wiedzieć, co robić każdej sytuacji. Dlatego też ważna jest strategia – plan odpowiadający na pytania: dlaczego, jak, kiedy i gdzie inwestować.
Grając zgodnie z planem inwestor jest w stanie ograniczyć szum informacyjny i pokusy częstego wchodzenia na rynek. Najczęściej na początku inwestorzy uczą się jednej lub dwóch strategii. Pierwsza ma służyć w sytuacji, kiedy rynek porusza się w trendzie spadkowym/wzrostowym, a druga kiedy następuje zmiana trendu.
W tym artykule opiszemy strategię tradingową opartą na analizie technicznej, która doskonale sprawdzi się w momentach rozpoznawania miejsc na odwrócenie trendu. Będzie to połączenie formacji głowy i ramion z analizą świec japońskich, gdzie sygnały będą potwierdzane przez wskaźnik MACD (Moving Average Covergence/Divergence), który jest jednym z najczęściej używanych oscylatorów.
Na początek, w trzech częściach dokładnie opiszemy wszystkie składowe strategii, które za każdym razem będą poparte przykładami, do których przeglądu gorąco zachęcamy.
Spis treści
Analiza techniczna od podstaw
Analiza techniczna (AT) mówiąc najprościej, to zbiór technik mających na celu prognozę przyszłych cen papierów wartościowych, walut czy surowców opierając się na danych historycznych. W analizie tej w przeciwieństwie do analizy fundamentalnej, nie bierzemy pod uwagę danych makroekonomicznych, raportów spółek czy innych danych nie wynikających wprost z wykresu. Cała sztuka analizy technicznej opiera się na trzech założeniach:
- Rynek dyskontuje wszystko – oznacza, że cena rynkowa obserwowana na wykresie uwzględnia wszystkie dostępne informacje, które mają wpływ na dany papier wartościowy, czy walutę. To mogą być np. raporty, dane makroekonomiczne, czy też zmiany polityczne.
- Ceny podlegają trendom – cena każdego waloru może przemieszczać się w trendzie wzrostowym, bocznym lub spadkowym. Cena na wykresie porusza się w danym trendzie dopóki nie zajdą wyraźne przesłanki do jego zmiany.
- Historia lubi się powtarzać – inwestorzy mają swoje doświadczenia, używają podobnych narzędzi od dziesiątek lat, dodatkowo mają taki sam dostęp do wykresów historycznych. To wszystko powoduje, że sytuacja zaobserwowana w przeszłości ma szanse zaistnieć znowu na zasadach podobieństwa. Prognoza w analizie technicznej opiera się na dobrym zrozumieniu tego, co działo się w przeszłości, w podobnej sytuacji.
Analiza techniczna to bardzo wygodna sztuka interpretacji danych, ponieważ ogranicza się do informacji, jakie inwestor jest w stanie uzyskać patrząc na dany wykres spółki giełdowej czy pary walutowej. Taki sposób analizowania wykresów ma swoich fanów na całym świecie. „Biblią” inwestorów, którzy stosują analizę techniczną stała się książka Johna J. Murphy’ego: „Analiza techniczna rynków finansowych”. W niej można znaleźć informacje o wielu popularnych formacjach, jakie są używane w analizie technicznej oraz opisuje sposób ich interpretacji. Analiza techniczna jest wygodnym narzędziem, które pozwala odpowiedzieć na pytanie, kiedy zawrzeć transakcję.
Formacja Głowy i ramion (RGR)
Formacja Głowy i ramion (RGR) to jedna z najpopularniejszych formacji, której szukają inwestorzy analizujący wykresy na całym świecie i na wszystkich rynkach finansowych. Jest to formacja odwrócenia trendu. Pojawia się, gdy trend traci na sile, inwestorzy zaczynają realizować zyski, nie ma kolejnych silnych kupujących, którzy mogliby sprawić, żeby ruszyć cenę waloru ku kolejnym szczytom. W takiej sytuacji powstaje prawe ramię formacji RGR, które jest ulokowane niżej niż głowa. Następnym objawem załamania trendu jest przekroczona od góry linia szyi, która stanowi naturalne wsparcie dla byków (inwestorów kupujących dany walor). W tej sytuacji najlepszym miejscem do zawarcia pozycji jest miejsce potwierdzające zakończenie formacji, czyli test linii szyi od dołu, zaznaczone czerwoną strzałką.
Opis formacji RGR (Głowa i ramiona)
Prognozując zasięg zmiany ceny, trzeba wziąć pod uwagę odległość linii szyi od czubka głowy i przyłożyć tę odległość do miejsca, gdzie linia szyi była przebita od góry.
Tyle w teorii. Często jednak zdarza się, że formacje RGR nie są tak dokładne, jak na przedstawionym wykresie. Linia szyi jest rysowana pod większym kątem, czy też nie występuje w ogóle testowanie tej linii od dołu (miejsce oznaczone czerwoną strzałką). W takich sytuacjach trzeba pamiętać, że analiza techniczna to sztuka ;). Wszystko podlega interpretacji i może się okazać, że nie będzie tak dokładne, jak w teorii. To, co istotne to fakt, że ta formacja często się sprawdza, a w połączeniu z innymi narzędziami, które potwierdzają zmianę trendu, staje się silną bronią w arsenale każdego tradera. W dalszej części znajdziesz realne wykresy opisujące formacje RGR na konkretnych parach walutowych Forex.
RGR – odwrócenie ruchu wzrostowego
Świece dzienne
Dwa przykłady formacji na zakończenie ruchu wzrostowego pokazują, jak różne może być ułożenie linii szyi formacji RGR. W lewej formacji widać silny ruch w dół od szczytu Głowy, który najczęściej kończy się niewielką korektą w postaci prawego Ramienia i kontynuacją ruchu w dół. (linia szyi nachylona w dół)
Druga formacja kończy korektę ruchu spadkowego. Warto zwrócić uwagę na to, że RGR mogą być formacjami odwrócenia całego trendu jak i odwracać ruch w korekcie. Widać tutaj linię szyi nachyloną w górę.
Na rysunku widać jak kurs AUDUSD znajdował się w trendzie wzrostowym, który został zatrzymany przez formację podwójnego szczytu, po którym nastąpił przewidywany spadek kursu. Analizując taki wykres szukamy miejsca na wejście w transakcje sprzedaży. Dobrym momentem do tego byłoby skorzystanie z odbicia (korekty w górę), które zakończyło się formacją RGR zwiastującą dalsze spadki.
Świece czterogodzinne
Książkowa formacja zauważona na parze walutowej EURJPY. Dla graczy konserwatywnych idealnym punktem wejścia w transakcje będzie miejsce testu i powrotu do linii szyi (od dołu).
Czasem zdarza się, że formacja jest „rozciągnięta” w czasie. Takie RGR są często cięższe do wypatrzenia (tak jak te bardzo szybkie), dlatego warto czasami zmienić interwał na wykresie i zamiast H4 patrzeć na D1. Analogicznie robimy, jeśli mamy do czynienia z sytuacją, w której RGR bardzo szybko się buduje, wtedy zmniejszamy interwał z H4 na np. H1. To, co jest bardzo ważne to fakt, że im dłużej buduje się formacja RGR, tym silniejszy i bardziej prawdopodobny ruch ceny, po jej zakończeniu.
Świece jednogodzinne
Zagrania mogą być też niebezpieczne. To, co widzimy na wykresie H1, może być częścią większej całości na wykresie z wyższego interwału (czarne odwrócone RGR). Wtedy musimy mieć się na baczności i bardziej zwracać uwagę na ryzyko takich transakcji. Uwaga: w takich sytuacjach zawsze gramy zgodnie z trendem z wyższego interwału. Nie powinniśmy wchodzić w transakcję.
Może się zdarzyć, że znaleziona formacja RGR będzie znajdowała się na wykresie, gdzie od dłuższego czasu cena przemieszcza się w konsolidacji. W takich wypadkach trzeba brać pod uwagę fakt, że zasięg ceny po wyjściu z konsolidacji niekoniecznie będzie tak duży jak zakładaliśmy (trzeba patrzeć na realne ograniczenia konsolidacji – wsparcie i opór wyznaczone w tym wypadku czarnymi liniami).
Odwrócona formacja RGR w trendzie spadkowym (oRGR)
Świece dzienne
Są sytuacje, w których za każdym razem, gdy następuje zmiana kierunku ceny, na wykresie można zaobserwować formacje RGR. Takie sygnały są wyjątkowo cenne, ponieważ występują na wykresie dziennym. A jak wiadomo, im dłuższy interwał, tym skuteczniejsze sygnały.
Bardzo ważnym elementem, na który trzeba zwracać uwagę, jest konstrukcja świec japońskich. Dwie świece, które tworzą czubek głowy to tzw. młoty. Charakteryzują się małymi korpusami i długimi cieniami. To świece, które sugerują zmianę trendu i pokazują dużą siłę. Kupującym udało się odwrócić trend i wypchnąć cenę na wyższe poziomy. Świece japońskie są cennym źródłem informacji w analizie technicznej i warto je brać pod uwagę włączając je do analizy formacji RGR. Dlatego w dalszej części zobaczysz, jak łączyć kilka informacji technicznych, żeby móc podjąć jak najlepsze decyzje.
To, że cena zatrzymuje się dokładnie na poziomie wskazanym przez zasięg formacji oRGR nie powinno zbytnio dziwić. Wszyscy traderzy patrzą na te same wykresy, niezależnie czy są profesjonalistami, czy inwestorami indywidualnymi. Starają się wyznaczać poziomy realizacji zysków zgodnie z teorią, czyli odkładając odległość od Głowy do linii szyi, od miejsca w którym linia szyi została przełamana (pomarańczowe strzałki).
Świece czterogodzinne
W przypadku jednorazowych zdarzeń, kiedy widać na wykresie pojedyncze świece z dużymi cieniami, można poprowadzić linię szyi od korpusu świecy, a nie od poziomu wyznaczonego przez cień. Długi cień mógł pojawić się w tym miejscu np. z powodu ogłoszenia ważnych dla tej pary walutowej danych makroekonomicznych. Zmiana linii szyi i poprowadzenie jej od korpusu niesie wyższe ryzyko, niemniej czasami (jak widać na załączonym obrazku) się opłaca.
Analizując wykresy można trafić na wiele sytuacji, w których spóźnione wejście w transakcje może spowodować duże problemy, o czym opowie poniższy wykres. Pamiętaj, żeby nie „gonić” rynku. Tego typu okazje inwestycyjne zdarzają się dość często. Trzeba być cierpliwym i czasami odpuścić, bo może skończyć się tak:
Próba dalszej analizy tego samego wykresu może skutkować rozszerzeniem formacji RGR, zmienieniem pozycji linii szyi, szukaniem prawego ramienia w innym miejscu oraz otwarciem pozycji na zdecydowanie wyższym poziomie. W tym wypadku Take Profit nie zostałby osiągnięty, a pozycja zamknięta zostałaby ze stratą na poziomie wyznaczonym przez najniższy punkt prawego ramienia.
Świece jednogodzinne
Idealny przykład formacji oRGR, gdzie najpierw można zrealizować cały zysk (odległość Głowy od linii szyi, przyłożona do miejsca przebicia linii szyi). A potem po powrocie ceny do linii szyi od góry, ponowne wejście (test), bo wtedy formacja została prawidłowo.
Patrząc na ten sam wykres, można rozszerzyć formację oRGR, stworzyć nową linię szyi i ponownie wejść w transakcję, w tym samym kierunku. Ważne, że obie formacje oRGR dają sygnał o grze w tym samym kierunku.
Błędy jakie mogą się przytrafić początkującym traderom
Szukanie RGR w trendzie spadkowym
Żeby prawidłowo móc wyrysować formację RGR, trzeba znaleźć trend wzrostowy. Rysowanie formacji RGR po dużych spadkach ceny nie ma sensu. Wejście w transakcje po tego typu sygnale zakończy się prawie zawsze stratą.
Szukanie odwróconego oRGR w trendzie wzrostowym
To samo dotyczy formacji oRGR. Jej szukamy w miejscach, gdzie spodziewamy się zakończenia ruchu spadkowego. Szukanie tego typu formacji na szczytach skończyć się może szybkim wyczyszczeniem stanu rachunku.
Wprowadzenie do świec japońskich
Historia świec japońskich
Świece japońskie to jedna z najstarszych metod analizowania wykresów, która ma swoje korzenie w XVIII wieku. Źródła podają, że została wynaleziona przez Munahise Homma, handlującego ryżem Japończyka. Homma prognozował ceny ryżu z tak dużą skutecznością, że podobno nigdy się nie pomylił.
W analizie świec rozpoznane do dzisiaj jest ponad 100 różnych formacji i kształtów świec, które zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia konkretnych zdarzeń.
Współcześnie, największy wkład w rozwój technik analizy świec japońskich wniósł Amerykanin Steve Nison, który opisał najważniejsze formacje w książce „Świece i inne japońskie techniki analizowania wykresów”.
Budowa świeć japońskich
Świece dają bardzo duże możliwości interpretacji ceny na wykresie, niezależnie od tego, jaki zakres danych weźmiemy pod uwagę. Interpretacja wykresu świecowego w głównej mierze będzie zależała od tego, jaki interwał tworzenia pojedynczej świecy wybierzemy. Na wykresie godzinowym, każda świeca będzie budowana dokładnie przez 1 godzinę, analogicznie na wykresie 15-minutowym – 15 minut.
Standardowo przyjmuje się, że białe korpusy świec oznaczają, że w czasie tworzenia konkretnej świecy cena waloru poszła w górę. Czarny korpus – zmianę ceny w dół.
Każda świeca składa się z tych samych elementów, trzeba tylko pamiętać, że w przypadku świec białych (wzrostowych), cena otwarcia znajduje się poniżej ceny zamknięcia (wiemy, że cena poszła w górę), a w przypadku świec czarnych (spadkowych) cena otwarcia zawsze będzie poniżej ceny zamknięcia.
Programy automatycznie przeliczają wielkość świec, kiedy zmieniamy interwały na wykresie. Czasem jednak, wiedza o tym, jak konstruuje się świece i jak się je przelicza, staje się bardzo przydatna. Załóżmy, że mamy wykres ze świecami 30-minutowymi i staramy się go przeanalizować (poglądowo narysowane kreski oznaczają, że wcześniej cena była na wyższych poziomach).
Zamiast zmieniać wykres na świece 1-godzinne (2 świece 30-minutowe stworzą 1 świecę 1-godzinną), sami możemy sobie zobrazować, jak te 2 świece będą wyglądały, kiedy zostaną połączone.
Żeby to zrobić, szukamy najpierw najniższego poziomu ceny pierwszej świecy, potem najwyższego poziomu ze świecy drugiej. W ten sposób obrazujemy wysokość nowej 1-godzinnej świecy. Następnym krokiem jest wzięcie pod uwagę ceny otwarcia pierwszej świecy i zamknięcia drugiej. W ten sposób powstaje świeca 1-godzinna. Jej kształt (młot) pozwala nam lepiej interpretować zachowanie inwestorów. Taka świeca jest traktowana jako sygnał do potencjalnej zmiany trendu.
Interpretacja budowy świec
Informacje, jakie uzyskujemy dzięki analizie świec japońskich:
- Długi cień po jednej stronie świecy – oznacza, że w czasie budowy świecy nastąpiła gwałtowna zmiana przekonania inwestorów do ceny danego waloru. Na Forex najczęściej spowodowana jest ważnymi informacjami makroekonomicznymi – publikacją danych, które nagle wyszły na jaw, albo gwałtowną realizacją zleceń oczekujących, które były umieszczone blisko wsparć/oporów.
- Krótkie oba cienie lub ich brak – pokazują zdecydowanie inwestorów i siłę po stronie kupujących (w przypadku świec wzrostowych), którzy bez problemu ruszyli cenę w górę, analogicznie dla sprzedających (czarne świece) dla świec spadkowych.
- Mały korpus świecy, małe oba cienie – im mniejszy korpus w takim wypadku, tym mniejsze zdecydowanie i mniejsza chęć do ruszenia ceny z miejsca. Małe korpusy zaobserwowane na szczytach/dołkach na wykresie, mogą również świadczyć o zbliżającej się zmianie ruchu ceny.
Ważne kształty świec japońskich, które posłużą nam do potwierdzenia formacji RGR:
- świeca długi dolny cień (może występować w obu kolorach) – świeca, której interpretacja jest taka jak młota, potwierdza odwrócenie trendu z mniejszym prawdopodobieństwem od młota
- świeca spadająca gwiazda (odwrócony młot), może występować w obu kolorach – cień co najmniej dwukrotnie dłuższy od korpusu, brak dolnego cienia, może świadczyć o zmianie trendu z wzrostowego na spadkowy.
- świeca długi górny cień (może występować w obu kolorach) – świeca której interpretacja jest taka jak spadającej gwiazdy (odwróconego młota), potwierdza odwrócenie trendu z mniejszym prawdopodobieństwem od spadającej gwiazdy.
- świeca doji – bardzo mały korpus (cena otwarcia bardzo blisko ceny zamknięcia, równe cienie po obu stronach, świadczy o braku zdecydowania co do dalszego kierunku ceny, często występuje przy zmianie trendu.
Przykłady formacji RGR potwierdzane przez świece japońskie na realnych wykresach:
Im więcej świec o podobnej budowie (tak jak w lewym Ramieniu), tym większe prawdopodobieństwo zajścia danego scenariusza – w tym wypadku korekty. Na rysunku zgrupowane długie górne cienie, świeca przypominająca Doji na szczycie Głowy i długi górny cień tworzący prawe Ramię.
Ciekawa sytuacja dwóch świec tworzących Głowę. Po ich dodaniu otrzymamy idealne Doji. Dalej na prawym Ramieniu widać pojedynczy długi cień górny, który został potwierdzony przez trzy kolejne świece z długimi górnymi cieniami.
Dodawanie świec może być przydatne zwłaszcza wtedy, kiedy nie dysponujemy programem, który może obliczyć świece z dowolnego interwału. Używając programu MT4 mamy do wyboru interwał 1-godziny i 4-godzinny. My dodaliśmy 2 świece 1-godzinne, dzięki którym uzyskaliśmy potwierdzenie dla naszej formacji RGR.
Dywergencje na wskaźnikach
Ostatnim elementem strategii transakcyjnej będą przedstawione poniżej dywergencje.
Na wykresie świecowym widać, jak kurs GBPJPY notuje wyższy szczyt, oznaczony 2. Używając standardowych ustawień wskaźników RSI i MACD możemy zobaczyć, że mimo, iż szczyty są wyższe, momentum ich zdobycia nie było tak silne, jak w przypadku wcześniejszego szczytu oznaczonego 1. Taka sytuacja pokazuje dywergencje w trendzie wzrostowym – przy coraz wyższych szczytach obserwowanych na wykresie, wskazania z oscylatorów są niższe.
Analogiczna sytuacja występuje w trendzie spadkowym. Widać, że kurs zrobił kolejny dołek 2, natomiast na oscylatorach pojawiły się wyższe odczyty, co wskazuje na dywergencje w trendzie spadkowym.
Z racji tego, że grając na Forex, używamy najczęściej instrumentów pochodnych (kontraktów CFD na pary walutowe) nie jesteśmy w stanie odnieść się do dywergencji na wskaźnikach wolumenu. Taka sytuacja występuje dlatego, że rynek Forex jest rynkiem zdecentralizowanym (Over The Counter) i nikt nie agreguje wszystkich zawieranych pozycji z całego rynku.
Dlatego szukając dywergencji na parach walutowych, skupimy się na dwóch wskaźnikach z grupy oscylatorów – RSI i MACD na standardowych ustawieniach. Użyte zostały dwa oscylatory, żeby pokazać logikę działania dywergencji. Jednak w realnym podejściu nie ma sensu analizować obu tych wskaźników i wystarczy wybranie jednego, który bardziej odpowiada naszym potrzebom i jest przez nas zrozumiały.
My skupimy się na wskaźniku MACD.
MACD – Moving Avarage Convergence/Divergence – wskaźnik zbieżności/rozbieżności średnich kroczących.
Jest to jeden z najbardziej znanych wskaźników wśród inwestorów, który często używany jest do potwierdzania sygnałów transakcyjnych.
W domyślnych ustawieniach opiera się na różnicy między dwiema średnimi EMA (exponential moving average) – średnimi wykładniczymi.
Do obliczenia tej średniej najczęściej używa się cen zamknięcia świec. Najbardziej aktualne ceny zyskują największą wagę, a im starsze wartości, tym mniejsze wagi posiadają. Siłą tej średniej jest to, że najważniejsze dla niej są ostatnie ceny, podczas gdy przy średniej arytmetycznej wszystkie ceny mają takie same wagi.
Standardowe ustawienia wskaźnika MACD to:
MACD = EMA (C; 12) – EMA (C; 26)
Signal Line = EMA (MACD; 9)
Wskaźnik daje sygnały w trzech momentach.
- Kiedy linia 0 zostanie przebita od dołu przez linię sygnalną – potwierdzenie sygnału kupna
- Kiedy linia 0 zostanie przebita od góry przez linię sygnalną – potwierdzenie sygnału sprzedaży
- Dywergencja na wskaźniku i wykresie – potwierdzenie sygnału zmiany trendu.
My zajmiemy się tym trzecim przypadkiem.
Powiązanie wskaźnika MACD z formacją RGR
Teraz przedstawimy na realnych wykresach jak wymieniony powyżej wskaźnik może zaistnieć w połączenie z RGR.
Założenia strategii
W proponowanej strategii wykorzystamy wszystko, czego do tej pory się nauczyliśmy. Będziemy opierać się na formacji RGR potwierdzanej świecami japońskimi i/lub dywergencjami na wskaźniku MACD.
Założenia strategii:
- Szukamy miejsc, gdzie formują się RGR (na koniec ruchów wzrostowych), bądź formacji oRGR (na koniec ruchów spadkowych)
- Potwierdzeniem osłabienia trendu i jego odwrócenia są kształty świec japońskich (młoty, spadające gwiazdy, doji, lub długie cienie) oraz dywergencja na wskaźniku MACD
- W transakcje możemy wejść dopiero wtedy, kiedy linia szyi zostanie przecięta, a korpus świecy przecinającej zamknie się powyżej linii szyi. Wchodzimy w transakcję, kiedy zacznie się nowa świeca
- Sygnał musi być potwierdzony oboma wskazaniami: 1. świece japońskie: (młot, cień górny, cień dolny, doji, lub spadającą gwiazdę), 2. Dywergencją wskaźnika MACD.
- Stop loss każdej transakcji znajduje się na poziomie najwyższego punktu prawego Ramienia formacji RGR lub najniższego punktu prawego Ramienia formacji oRGR.
- Poziom Take profit to odległość od szczytu Głowy do linii szyi, przyłożona do punktu przecięcia linii szyi
- Take profit możemy obniżyć tylko w przypadku, kiedy nastąpi: długa konsolidacja ceny, bądź szybki powrót do linii szyi
- Take profit możemy zmienić w kierunku zagrania tylko wtedy, kiedy na poziomie wyznaczonym pierwotnie zamkniemy co najmniej połowę zysku.
- Stop loss nie możemy nigdy zmienić w taki sposób, żeby zwiększać ryzyko straty.
- Stop loss możemy zmienić w kierunku naszego zagrania, żeby obniżyć ryzyko straty na naszej transakcji.
Mamy nadzieję, że taki proces tworzenia i opisania strategii Forex tworzony na bazie analizy technicznej będzie przydatny w waszej dalszej i owocnej działalności na tym rynku finansowym.
Świat inwestowania w obecnych czasach już nie może się obejść bez różnego rodzajów narzędzi, z których nie tylko że można, ale wręcz należy korzystać. Jednym z nich jest specjalny dział z narzędziami (bezpłatnymi i online) poświęcony analizie technicznej np. na investing.com czy fxstreet.com Możesz znaleźć je tutaj oraz tu.
